Het practicum van de studie Theaterwetenschappen is bij uitstek de uitgelezen kans om de theoretische kennis toe te passen. Het thema van dit jaar is dan ook: 'De theatermaker als onderzoeker'. Dit houdt in dat wij naast regisseur, dramaturg, producent en speler, op de eerste plaats allemaal onderzoeker zijn.


Het Concept
Hoofdstuk 1: Oriëntatie

Onderzoeksvraag (vorm)
In hoeverre is het mogelijk de heersende conventies die bestaan binnen het Westers theater
in een stuk te breken tot een punt waarvan vervolgens bevraagd kan worden of er nog sprake is van theater?

Onderzoeksvraag (inhoud)
Hoe functioneren de thema’s van schuld en schaamte in de gekozen vorm, en welke invloed
heeft deze vorm op de perceptie van de toeschouwer op de inhoud?

Onderzoeksobject
Conventies en de emoties schuld en schaamte

Onderzoeksmethode
Van dramatisch (aristotelisch) theater via het postmoderne theater naar een (wellicht) nieuwe kunstvorm.

Hoofdthema: conventies
Wij willen het fenomeen conventies onderzoeken. Om conventies te breken zijn wij van
mening dat het van belang is eerst de conventies opnieuw te ontdekken en vast te
stellen. Het idee dat wij hebben is om eerst extreem conventioneel theater te maken (en onderzoeken) en dan geleidelijk deze conventies te breken. Wij willen deze zover breken
tot dat de vraag ontstaat: is dit nog theater of is dit bijv. beeldende kunst? Tevens is van belang hoe het publiek op dit proces reageert.
Voordat wij aan dit proces kunnen beginnen is het van belang vast te stellen hoe wij
aankijken tegen het begrip conventies. Wij moeten voor onszelf het begrip definiëren alvorens we ermee uit de voeten kunnen. In dit hoofdstuk zullen wij proberen duidelijk aan
te geven wat voor ons conventies zijn en waarom het interessant zou kunnen zijn om deze binnen een stuk geleidelijk aan te breken.
Zoals eerder aangegeven associëren wij conventies binnen het theater met conventionaliteit. Dit brengt ons terug bij de eerste beginselen van theater.
In de Griekse oudheid is het aristotelisch theater ontstaan. Iets wat vandaag de dag nog steeds een synoniem is voor dramatisch theater. Aristoteles heeft in zijn Poëtica bepaalde regels gevat die theater tot in zijn ideaalste vorm zouden brengen. De poëtica werd met zijn regels een Bijbel binnen het theater. In hoofdstuk twee van onze conceptomschrijving zal nader worden ingegaan op wat deze regels precies inhouden. Door de opstelling van deze regels zijn er bepaalde conventies ontstaan. Wel moet gezegd worden dat deze conventies lang niet gelden voor alle (vormen van) theater. Deze verschillen per continent en land.
Zo bestaan er binnen het Oosterse theater geheel andere conventies. Maar wat is de betekenis van een conventie? Een conventie kan worden gezien als een aanname. Het is als het ware een afspraak tussen twee partijen.
Zo kennen wij nu bijvoorbeeld de aanname stil te zijn als je toeschouwer bent van een performance, dit is een afspraak tussen toeschouwer en performer. Dit is echter een conventie die pas geldt vanaf de negentiende eeuw, wat aantoont dat niet alle conventies die wij willen gebruiken per se hun origine kennen in het aristotelisch theater. Het beste lijkt ons om een aantal conventies zoals wij die nu kennen te gebruiken. Wij hebben er daarom een aantal geformuleerd die wij binnen ons stuk willen tonen om ze in het postdramatische gedeelte van ons stuk te breken.

De conventies die bestaan binnen het dramatisch theater zijn voornamelijk gebaseerd op een vierde wand, deze vierde wand lijkt ons daarom essentieel om te gebruiken. Dat wat er op podium afspeelt is een wereld die op zichzelf staat en waar de toeschouwer een kijkje in mag nemen. Er speelt zich een verhaal af dat op zo’n manier in elkaar zit dat er een gevoel van immersie ontstaat bij te toeschouwer. Dit betekent dat de toeschouwer totaal ondergedompeld wordt in het verhaal en niet meer beseft dat hij naar een gecreëerde wereld aan het kijken is.
Ten eerste is het, om deze immersie te creëren, noodzakelijk dat de wereld die getoond wordt een eenheid van tijd, plaats en ruimte biedt. Ten tweede en derde willen wij gebruik maken van het aristotelische handelingsverloop en een aristotelische rolverdeling. Als vierde is er de causaliteit. Dit houdt in dat de handelingen en gebeurtenissen zich op een logische oorzaak-gevolg wijze verhouden. De illusie die ontstaat, wordt bovendien ondersteund door een realistisch scenografie.
De rol van de toeschouwer kent ook een aantal duidelijk conventies. Zo hebben we de conventie van het stil zijn van de toeschouwer als een performance opgevoerd wordt geformuleerd. De zesde conventie is de afspraak dat het licht bij de toeschouwer uitgaat en het licht op het podium aangaat wanneer de voorstelling gaat beginnen. Als de voorstelling is afgelopen gaat het licht uit en dan komen we bij de zevende conventie dat het publiek dient te applaudisseren. Tijdens dit applaudisseren, is er de achtste conventie, namelijk dat het licht weer aangaat en de spelers hun applaus in ontvangst nemen.
De onderzoeksmethode die wij willen gaan hanteren is ons stuk inzetten met alle mogelijke conventies zoals wij die kennen uit het dramatisch theater. Vervolgens willen wij deze conventies geleidelijk breken. Dit zal automatisch leiden tot postdramatisch theater. Postdramatisch theater maakt gebruik van de conventies uit het dramatisch theater. De afspraken die bestaan binnen het dramatisch theater worden opzettelijk gebroken in het postdramatisch theater.
Inhoudelijke gaan we ons bezighouden met het thema van de schuld en schaamte. Het lijkt ons interessant om dit thema in bovengenoemde vorm te gieten om te kijken wat het met de perceptie van de toeschouwer doet. En om te bekijken in welk gedeelte van onze voorstelling dit thema het best of als duidelijkst tot zijn recht komt.

Geformuleerde conventies
- Eenheid van tijd, plaats en handeling
- Aristotelisch handelingsverloop
- Aristotelische rolverdeling
- Causaliteit
- Realistisch decor
- Stil zijn van de toeschouwer
- Lichtwerking toeschouwer
- performance
- Applaudisseren van de toeschouwer

Hoofdstuk 2: Onderzoeksontwerp

Voor dit onderzoek gaan wij uit van twee soorten drama om de conventies te kunnen onderzoeken. Deze twee vormen hebben we hieronder kort uiteengezet.

1. Aristotelisch drama
We weten allemaal ongeveer wat het aristotelisch drama inhoud. Er zijn boeken vol over geschreven. Wij zullen ons echter richten op het handelingsverloop. In de voorstelling zullen we het eerste deel van het handelingsverloop gebruiken om vervolgens over te gaan op het postdramatische theater. Ik zal nu kort aan de hand van een schema het handelingsverloop toelichten.
Wanneer we het schema globaal bekijken, zien we de bekende 5 fasen: drie statische stadia, verbonden door twee dynamische bewegingen. Ik zal deze uitleg beperken tot de crisis daar wij het handelingsverloop niet verder zullen volgen.

Begin: De eerste fase is statisch aangezien er nog geen sprake is van het lijden. Eigenlijk ‘gebeurt’ er nog niets. We krijgen eerst te maken met de noodzakelijke voorbereidingen op wat komen gaat. De stemmingsinleiding bepaalt de sfeer van wat komen gaat, als expositie geeft zij daarover de nodige informatie. Het belang van deze fase is, dat herkenning en inleving mogelijk maakt, en tevens de voorwaarden bevat van het komende contrast, waarop conflict en lijden zullen berusten.

Eerste beweging:Het motorisch moment is de schakel tussen expositie en ontwikkeling, en daarmee de aanzet tot de eerste beweging in het handelingsverloop. Dit moment betreft een bepaalde gebeurtenis, die onvermijdelijk de volgende ontwikkeling in het handelingsverloop op gang brengt, waaruit het lijden voortvloeit. De ontwikkeling bestaat uit een reeks gebeurtenissen waarin de strijd tussen de delen van het contrast worden gestreden. En hoe de kanen ook keren in het verhaal, uiteindelijk leidt deze fase tot een dieptepunt (bij een positieve protagonist) of een hoogte punt (bij een negatieve protagonist, dat punt vormt de laatste en definitieve stap in de ontwikkeling waarmee een nieuwe fase in het handelingsverloop aanbreekt.

2. Hans-Thies Lehmann
Hans-Thies Lehmann zet in zijn boek Postdramatic Theatre een aantal kenmerken uiteen die volgens hem gerelateerd zijn aan het postdramatische theater. Deze kenmerken nemen wij als leidraad in ons postdramatische stuk van de voorstelling. Kenmerken van het postdramatische theater:

1. Het postdramatische theater neemt afstand van het woord ‘drama’. Drama wordt gezien als een vorm van theater maar niet als het hoofdcriterium voor wat theater is.
2. Het postdramatische theater kan gebruik maken van codes en conventies uit het dramatische theater.
3. Het postdramatisch theater voldoet niet aan de dramatische dramaturgie.
4. Het postdramatische theater heeft niet tot doel een sociale samenhang en/of catharsis te creëren.
5. Het postdramatische theater wordt niet overheerst door tekst, maar wordt gekenmerkt door een veelheid van theatrale tekens.
6. Het postdramatische theater wordt gekenmerkt door een vermenging van disciplines en genres.
7. Binnen het postdramatische ligt bij tekstgebruik de nadruk op de monoloog als statement.
8. Het mensbeeld van het postdramatische theater richt zich op het tonen van de lichamelijkheid en fiscaliteit van de mens.
9. Het postdramatische theater manifesteert zich als kunstvorm in het hier en nu.
10. Het postdramatische theater doet een groot appèl op eigen verbeelding en associaties van de toeschouwer.

Deze kenmerken zijn aan de hand van verschillende concepten toe te passen in onze voorstelling. Hieronder heb ik ze kort genoemd.

• Non-hiërarchie
• Spel met de dichtheid van tekens
• Muzikalisering
• Visuele
• Lichamelijkheid en concreet theater
• Het doorbreken van de werkelijkheid
• Gebeurtenis/situatie
• Postepische narratie
• Vertellingen
• Scenisch gedicht
• Grensoverschrijdingen
• Scenisch essay
• Cinematografisch theater
• Hypernaturalisme
• Cool fun
• Theater van de gedeelde ruimte
• Monologie
• Koortheater
• Theater van het heterogene
Ons onderzoeksdoel, overigens al bij punt één besproken, is het onderzoeken van conventies. We willen hierbij gebruik maken van de concepten dramatisch en post-dramatischt theater.
Zo zullen wij eerst de conventies van het dramatische theater breken, en vervolgens zelfstrachten die van het post-dramatische theater te breken.
Zo willen wij tot een nieuwe vorm van theater, danwel een andere kunstvorm komen.

Graag zouden we ook kort nog even de inhoud willen toelichten. Met de keuze van onze test, te weten Het Onderzoek van Peter Weiss, houden wij ons direct bezig met historisch onderzoek.
Wij hebben de problematiek rond ons onderwerp, te weten de rechtszaken na aanleiding van de strafkampen in WO II, bestudeert.
Onze hoofdthema’s schuld en schaamte zijn zeer belangrijk gebleken bij de rechtszaken die worden beschreven in het stuk Het Onderzoek. Wij willen deze emoties gebruiken in ons stuk, al willen wij niet direct verwijzen naar de processen, maar zo objectief mogelijk te werk gaan.
De rechtszaken zijn een middel om de emoties schuld en schaamte te onderzoeken. Zo zullen hopelijk vorm en inhoud samenkomen en antwoord geven op onze twee hoofdvragen.

Verwachtte onderzoeksresultaten
Wij verwachten dat wij van Aristoteles drama via post-dramatisch theater naar een (wellicht) nieuwe(of andere) 'beeldende stijl' kunnen komen en zo de grenzen van het theater kunnen bevragen en wellicht een aanstoot geven om deze te verleggen. Zoals het plan nu is hopen wij te komen tot beeldende kunst middels een reis door de geschiedenis der conventies. De analyse van de conventies doen wij middel de concepten zoals deze in het voorgaande zijn beschreven. Gedurende ons werk- en onderzoeksproces zullen wij voordurend reflecteren op de ontwikkeling en voortgang die wij maken in ons onderzoek. Dit doen wij door middel van interne gesprekken en reacties via het forum. De onderzoeksresultaten die wij verkrijgen middels het forum op de website, reacties op de seminar en op de voorstellig zullen wij analyseren en in het afsluitende deel van het experiment weergeven. Tevens zullen wij aan het einde van ons project intern recapituleren op ons werkproces en ook daar verslaggeving van leggen.

De omschrijving van onze aanpak van het uit te voeren praktijkexperiment willen we hier liever niet plaatsen. We vinden het belangrijk dat het niet geheel bekend wordt wat wij precies van plan zijn in het praktijkexperiment. Wij denken dat dit anders de spanning wegneemt. Wilt u meer weten, dan zult u toch echt naar een van onze voorstellingen moeten komen! Deze zijn in week 44, namelijk 27, 28 en 29 Oktober 21:00 in Studio-T in Utrecht.

Reacties?
Vragen/opmerkingen kunt u mailen naar: theater.beul@gmail.com.
Daan Schenk:
Ik ben regisseur en verantwoordelijk voor de techniek. Door regie op me te nemen in een duale functie met Thorsten Blokzijl hopen we bergen te kunnen verzetten. Theatertechniek sluit aan op mijn beoogde doel als regisseur en komt als vanzelfsprekend bij mij terecht. Doordat ik me vanwege de samenwerking minder op tekstbehandeling hoef te geeft deze positie me ideale en ongekende mogelijkheden.
Wat een Leven!

Thorsten Blokzijl:
Mijn functie bij het maken van onze practicumvoorstelling omvat het regisseren van – en het spelen in de voorstelling. De regietaak deel ik samen met Daan Schenk. Ik zal verantwoordelijk zijn voor het proces van het theater uit de klassieke oudheid naar postdramatisch theater. We zullen echter veelvuldig samenwerken om de voorstelling als één geheel te doen ogen. Mijn acteerdeel in de voorstelling zal waarschijnlijk gericht zijn op het vervullen van personages die voor het oog en de betekenis echt door een man gespeeld moeten worden. Dit vanwege het feit ik de enige mannelijke acteur ben. Omdat deze rol mijn regiewerk niet in de weg moet zitten, zal Daan Schenk de volle regietaak op zich nemen zodra ik zelf mee moet repeteren.

Daphne Storms:
Mijn functies in groep Beul! zijn dramaturg en producent. Als producent zorg ik dat alles goed gepland en geregeld wordt. Bijvoorbeeld op welke data de voorstelling plaats zal vinden en moet ik zorgen dat we ons deel van het kleine budget gaan krijgen. Als dramaturg zorg ik dat de voorstelling inhoudelijk goed wordt. Als dramaturg zit ik ergens tussen de praktijk van de voorstelling en de wetenschappelijke kant van ons project Beul!

Simone Buys
Ik hou me dit practicum bezig met drie dingen. Ten eerste ben in de schrijver van het script. Dit is deels gebasseerd op een bestaand stuk: Het onderzoek - een oratorium in elf zangen. Ten tweede ben ik speler in het stuk. En tenslotte hou ik me bezig met de conceptualisering. Dit houdt in dat ik tijdens het hele proces het concept in de gaten houd om te kijken hoe deze in ons onderzoek en in ons stuk verwerkt wordt. Ik zal hierbij samenwerken met zowel de regisseuren als de dramaturg. Ik zal hierbij letten op het feit dat we niet te veel afdwalen en of we ons concept aan het eind nog kunnen rechtvaardigen aan de hand van ons experiment en ons onderzoek.

Marthe Voorn
Ik ben verantwoordelijk voor de scenografie. Dit houdt in dat ik me bezighoud met het podiumbeeld. Hieronder valt onder andere decor, kostumering en grime. Je zou ook kunnen stellen dat ik me toe ga spitsen op de sfeer van het stuk. Een aantal aspecten van het podiumbeeld valt onder de techniek, zoals het licht. Daarom zal ik ook moeten samenwerken met Daan.

Jamie van der Oord
Ik houd me vooral bezig met de communicatie. Ik ben verantwoordelijk voor de website en de communicatie tussen BEUL! en mensen van buitenaf. Ik behandel uw vragen en opmerkingen en zorg dat we met deze vragen en opmerkingen aan de slag gaan. Naast deze functie ga ik ook spelen in de voorstelling.